عدد تواتربیشتر عالمان، عدد خاصی را در متواتر شرط ندانسته‌اند؛ ولی معیار در تواتر به دست آمدن علم از اِخبار آن گروه است و دلیل بر این مطلب، اصل عدم اشتراط عدد خاص می‌باشد؛ چه بسا عدد كمتر در موردی موجب علم شود و عدد بیشتر در مورد دیگری قطع و علم نیاورد. علامه مامقانی و شهید ثانی در درایه و والد شیخ بهایی در وصول الأخیار و شیخ یاسین، مؤلف معین النبیه نیز بر این عقیده‌اند. در میان عامه نیز شهاب‌الدین احمد ابن حجر عسقلانی در شرح نخبه الفکر و ابو زکریا میحی بن شرف نووی در تقریب و سیوطی در شرح آن (تدریب الراوی)، این قول را اختیار كرده‌اند. [۱]
مامقانی، عبدالله؛ مقباس الهدایه، ج۱، ص۱۱۰.
شهید ثانی، تعیّن عدد مخبران را در تعدادی كه ذكر آن خواهد آمد، از خرافات دانسته و می‌نویسد: «هیچ گونه ارتباطی بین آیات قرآن و ادلّه كسانی كه عدد خاصی را شرط دانسته‌اند، وجود ندارد. [۲]
جبعی عاملی، زین الدین؛ الرعایه، ص۶۳ ـ مجاهد، محمد؛ مفاتیح الاصول، ص۴۳۷.
اینان نیز در این عدد اختلاف دارند: ۱ - اقوال در عدد تواتر۱.۱ - بیش از چهار نفرابوبكر قاضی باقلانی (متوفای ۴۰۳ ه .ق.) می‌گوید: «باید از چهار نفر افزون باشند؛ زیرا خبر چهار عادل موجب علم نمی‌شود. از وی نقل شده، كه به پنج نفر نیز اكتفا كرده است.» [۳]
ر.ك: علم الهدی، سید مرتضی؛ الذریعه الی علم الاصول، ج۱. ص۴۹۴.
۱.۲ - بیش از ده نفراصطخری (متوفای ۴۰۴ ه .ق.) گفته است: «كمترین این مخبران باید ده نفر باشند، تا موجب علم شوند و تواتر بر آن‌ها صادق باشد؛ زیرا اولین جمع كثرت، ده است. بعضی، این استحسان را دلیل وی ندانسته و دلیل را آیه: «تلك عشره كامله» [۴]
بقره/۱۹۶.
پنداشته‌اند. [۵]
غزالی، محمد؛ المستصفی، ج۱، ص۱۳۷.
۱.۳ - عدد نقبای بنی اسرائیلكسانی نیز عدد دوازده را (عدد نقبای بنی اسرائیل) شرط دانسته‌اند؛ چنان كه قرآن کریم می‌فرماید: «و بعثنا منهم اثنی عشر نقیباً.» [۶]
مائده/۱۲.
علت انتخاب دوازده نقیب از بنی‌اسرائیل، حصول علم از خبر آن‌ها است. [۷]
مجاهد، محمد؛ مفاتیح الاصول، ص ۴۳۷ ـ مامقانی، عبدالله؛ مقباس الهدایه، ج۱، ص۱۱۳.
۱.۴ - عدد بیستبعضی، شرط تواتر را عدد بیست می‌دانند. این قول به أبوهذیل علاف ( ۱۳۵ـ۲۳۵ ه .ق.) نسبت داده شده است و دلیل او را این آیه می‌دانند: «إن یكن منكم عشرون صابرون یغلبوا مأتین.» [۸]
انفال/۶۵.
او معتقد است، كه به وسیله این عدد، علم حاصل می‌شود. [۹]
انفال/۶۵.
۱.۵ - عدد چهلعدد چهل نیز قول دیگری است، كه به این آیه استدلال كرده‌اند: «یا أیها النبی حسبك الله و من اتبعك من المؤمنین» [۱۰]
انفال/۶۴.
قائلان این قول معتقدند، كه سبب نزول آیه مذكور، چهل نفر بوده، كه در شأن آنان نازل شده است. [۱۱]
مجاهد، محمد؛ مفاتیح الاصول، ص ۴۳۷ ـ مقباس الهدایه، ج۱، ص۱۱۴.
۱.۶ - عدد هفتادقول دیگر هفتاد نفر است. اینان به آیه: «واختار موسی قومه سبعین رجلاً لمیقاتنا» [۱۲]
اعراف/۱۵۵.
استناد كرده‌اند؛ زیرا معتقدند، كه موسی ـ علیه السلام ـ هفتاد نفر را انتخاب كرد، تا از خبر آنان قطع پیدا نمایند. [۱۳]
مجاهد، محمد؛ مفاتیح الاصول، ص ۴۲۷ ـ مقباس الهدایه، ج۱، ص۱۱۴.
۱.۷ - عدد اصحاب بدرآخرین قول، عدد اصحاب بدر است، كه كمترین آنان سیصد و اندی بوده است (ثلاثمأه و بضعه عشر) [۱۴]
«بضعه عشر» بین سیزده تا هفده معنی می‌شود. ر.ك: مقباس الهدایه، ج۱، ص۱۱۴ـ مفاتیح الاصول، ص ۴۲۷.
.
۲ - قول سید محمد مجاهدسخن مرحوم سید محمد مجاهد را یادآور می‌شویم: «در تواتر، عدد خاصی شرط نیست؛ بلكه مناط حصول علم است، به نحوی كه معمولاً از چنین خبری علم حاصل شود؛ پس معتبر، عددی است، كه وصف مذكور حاصل شود، كه این گاهی با ده نفر یا كمتر و یا بیشتر حاصل می‌شود.» مؤلف منیه الاصول، این قول را به بیشتر علما نسبت داده است. [۱۵]
مفاتیح الاصول، ص ۴۳۵و۴۳۶.
۳ - پانویس
سایت اندیشه قم |